Versterking van plebiscitaire democratie met deliberatieve elementen voor democratische revitalisatie

Naam: Julia Starrenburg
Afdeling: Public Law and Governance,  Tilburg Law School, Tilburg University
Begeleiders: prof. dr. Frank Hendriks, dr. Charlotte Wagenaar, dr. Ank Michels

Hoewel Nederlanders redelijk tevreden zijn met het functioneren van de representatieve democratie, zijn ze minder te spreken over de manier waarop besluiten tot stand komen. Daarom zouden ze graag meer betrokken willen worden bij democratische besluitvorming. Hier zouden vormen van plebiscitaire (ofwel stemmingsgerichte) en deliberatieve (ofwel overleggerichte) democratie een uitkomst kunnen bieden. Plebiscitaire participatieprocessen geven burgers de kans om rechtstreeks te stemmen over wetgeving of beleid. In deliberatieve participatieprocessen krijgen burgers de mogelijkheid om deel te nemen aan een gemodereerd dialoog over (beleids)vraagstukken. Bekende vormen van plebiscitaire democratie zijn referenda en (online) peilingen, veelvoorkomende vormen van deliberatieve democratie zijn burgerfora (zoals de G1000) en burgerjury’s.

Zowel plebiscitaire als deliberatieve vormen van democratie hebben hun voor- en nadelen. Zo worden referenda geprezen omdat ze alle burgers in staat stellen om deel te nemen aan het besluitvormingsproces en zij met het uitbrengen van hun stem vaak ook daadwerkelijk invloed kunnen uitoefenen op wetgeving of beleid. Tegelijkertijd worden referenda geassocieerd met polarisatie, met het platslaan van complexe vraagstukken tot een simpele ja/nee vraag en met oppervlakkig of onjuist geïnformeerde stemmers. Burgerfora worden gewaardeerd vanwege het niveau van de dialoog, de geïnformeerdheid van de deelnemers, en de kwaliteit van het uiteindelijke besluit. Maar ze worden doorgaans geassocieerd met een gebrek aan impact op wetgeving of beleid, met beperkt draagvlak onder de bredere bevolking, en met oververtegenwoordiging van de zogeheten ‘participatie-elite’ (de reeds politiek actieve burgers).

Het is goed mogelijk dat (een deel van) de nadelen van plebiscitaire en/of deliberatieve vormen van democratie wegvallen wanneer ze gecombineerd worden in één participatieproces. Systematisch en empirisch onderzoek naar deze mogelijkheid is echter nog onvoldoende ondernomen. Daarom doe ik binnen dit PhD-project onderzoek naar ‘hybride democratische innovaties’, nieuwe participatieprocessen waarin vormen van plebiscitaire (stemmingerichte) en deliberatieve (overleggerichte) democratie gecombineerd worden. Centraal in mijn onderzoek staat de vraag in hoeverre en op welke manier plebiscitaire vormen van democratie kunnen worden versterkt door deze te combineren met een vorm van deliberatieve democratie, en hoe dergelijke combinaties de representatieve democratie kunnen aanvullen. Daarbij ligt de focus op het institutionele ontwerp en de effecten daarvan op de inclusiviteit van het proces.

In het eerste deelonderzoek inventariseer ik wat er al bekend is over de inclusiviteit van hybride democratische innovaties en mogelijke manieren om die te vergroten. Hierbij richt ik mijn aandacht in het bijzonder op de manieren waarop digitale stemmingen en overleggen hier mogelijkerwijs een bijdrage aan kunnen leveren. In de andere deelonderzoeken ga ik dieper in op enkele specifieke ontwerpkenmerken van hybride participatieprocessen en de relatie tussen die kenmerken en de inclusiviteit van het proces. Om mijn onderzoeksvraag te beantwoorden zal ik kwalitatieve onderzoeksmethoden hanteren, zoals (groeps)interviews, focusgroepen en case studies. Hiervoor zal ik data verzamelen uit reeds afgeronde en lopende hybride participatieprocessen in binnen- en buitenland.